Heydər Əliyevin Dövlət Təhlükəsizlik orqanlarında xidmətinin ulu öndərdə Azərbaycançılıq ideyalarının formalaşmasına təsiri

Heydər Əliyev 1941-ci ildən Naxçıvan Muxtar Sovet Sosialist Respublikasında Xalq Daxili İşlər Komissarlığında və Naxçıvan Muxtar Sovet Sosialist Respublikasının Xalq Komissarları Sovetində şöbə müdiri vəzifəsində işləmiş və 1944-cü ildə dövlət təhlükəsizliyi orqanlarında işə göndərilmişdir. Bu dövrdən təhlükəsizlik orqanları sistemində çalışan Heydər Əliyev 1965-ci ildən Azərbaycan SSR Nazirlər Soveti yanında Dövlət Təhlükəsizliyi Komitəsi sədrinin müavini, 1967-ci ildən isə sədri vəzifəsində işləmiş, general-mayor rütbəsinə qədər yüksəlmişdir.

O, Leninqradda (indiki Sankt-Peterburq) xüsusi ali təhsil almışdı. Məktəbi bitirərkən verilən xidməti xasiyyətnamədə baş leytenant Heydər Əliyevin özünü yalnız nümunəvi tərəfdən göstərdiyi, öyrənilən fənlər üzrə imtahan və məqbullardan əla qiymətlər aldığı, adının məktəbin “Şərəf lövhəsi”nə salındığı qeyd edilməklə yanaşı, bildirilirdi ki, o, operativ məsələlərin həllində ən mühüm olanı bacarıqla tapır, əməliyyat şəraitində həll yolunu sərbəst və düzgün seçir, doğru qərarlar qəbul edərək əməliyyat sənədlərini hərtərəfli və əsaslandırılmış şəkildə tərtib edir. 

Ümummilli lider Heydər Əliyevin çox gənc yaşlarından dövlət hakimiyyətinin mühüm strukturlarından birində - təhlükəsizlik orqanında xidmətə başlaması, burada çalışdığı uzun illər ərzində yüksək peşəkarlığa və təşkilatçılıq bacarığına yiyələnməsi onun həyat yolunu müəyyənləşdirən başlıca amil idi. Sovet hakimiyyəti dövründə özünün nadir istedadı və fenomenal xüsusiyyətləri sayəsində bu orqanda sıravi əməkdaşdan komitə sədri və general-mayor rütbəsinədək yüksəlmiş ilk azərbaycanlı kimi adını tarixə yazdıran Heydər Əliyev, həm də müstəqil Azərbaycanın milli təhlükəsizlik konsepsiyasının müəllifi və onun gerçəkləşməsini təmin edən səmərəli idarəçilik sisteminin yaradıcısı oldu.

Təhlükəsizlik orqanlarının vəzifəsi şəxsiyyətin, cəmiyyətin və dövlətin ən ümdə maraqlarını müdafiə etmək, ölkənin sabit inkişafına nail olmaq, xarici və daxili təhlükələrə qarşı mübarizə aparmaqdır. Lakin sovet hakimiyyəti illərində bu orqanların fəaliyyəti tamamilə siyasiləşdirilmiş, hakim kommunist ideologiyasının tələb və prinsiplərinə tabe edilmişdi. Bu tələbləri yerinə yetirməklə yanaşı, həm də milli düşüncəyə, doğma xalqına məxsus mənəvi-əxlaqi dəyərlərə sadiq qalmaq xüsusi xidmət orqanı əməkdaşından böyük hünər və cəsarət tələb edirdi. Ulu Öndər Heydər Əliyev yalnız özünün fenomenal şəxsi keyfiyyətləri sayəsində bu çətin missiyanın öhdəsindən gəlməyi bacarmışdır. 

Bir mühüm məqama da diqqət yetirmək vacibdir ki, Ulu Öndərin xüsusi xidmət orqanı əməkdaşı kimi ierarxik yüksəlişinin başlandığı 1950-ci illərin ortalarından etibarən sovet təhlükəsizlik orqanlarının fəaliyyəti, əsasən, cəmiyyəti qorxu altında saxlayan qanunsuz repressiv metodlarla işləmək idi.

Belə bir faktı da unutmaq olmaz ki, repressiya illərində Azərbaycanın təhlükəsizlik orqanlarında milli kadrlar azlıq təşkil edir, xalqımızın dəyərli övladlarının məhv edilməsində mərkəzi siyasi hakimiyyətin iradəsini yerinə yetirən qeyri-azərbaycanlılar, ən çox da erməni millətindən olan kadrlar fəallıq göstərirdilər. Ulu Öndər Heydər Əliyev sonralar həmin dövr barədə danışarkən demişdir: “Azərbaycanın təhlükəsizlik orqanlarında milli kadrların yaranmasına imkan verilmirdi. Məhz 1950-ci illərdən, 1950-ci illərin ikinci yarısından başlayaraq bu imkan əldə edildi. Ancaq buna nail olmaq üçün təhlükəsizlik orqanlarında Azərbaycan xalqına zidd siyasətin həyata keçirilməsində fəallıq göstərənləri orqanlardan uzaqlaşdırmaq, kənarlaşdırmaq lazım idi. Mənim xatirimdədir, 1953-cü ildə Stalin vəfat edəndən sonra təhlükəsizlik orqanlarında müəyyən struktur dəyişiklikləri əmələ gəldi. Mən o vaxt Azərbaycanın Dövlət Təhlükəsizliyi Nazirliyinin, sonra komitəsinin Əks-Kəşfiyyat İdarəsinin rəisi idim. O dövrü bu gün də xatırlayanda dəhşətə gəlirəm ki, biz kimlərlə işləyirdik...”.

...Ulu Öndərin dövlət təhlükəsizlik sistemindəki fəaliyyətinə nəzər saldıqda onun əks-kəşfiyyat sahəsindəki peşəkarlığı, əməliyyat işinin təşkilində və aparılmasındakı müqayisəedilməz səriştəliliyi diqqəti cəlb edir. Bütün bunları o, həm özünün fitri istedadı, həm də dövlət təhlükəsizliyi üzrə aldığı xüsusi təhsil və əməliyyat işində qazandığı təcrübə sayəsində əxz etmişdir. 

Heydər Əliyevin 1950-1960-cı illərdə dövlət təhlükəsizliyi orqanlarında xidməti uğurları və milli mənafeləri qorumaq təşəbbüsləri ona heç də asanlıqla başa gəlməmiş, bəzən çox ciddi sınaqlara məruz qoymuşdur. Ulu Öndər xatırlayırdı ki, həmin dövrdə dövlət təhlükəsizliyi sistemində əsas rəhbər vəzifələrdə başqa millətlərə mənsub olan kadrlar işləyirdi, yerli kadrlar isə nəinki az idi, üstəlik də, onların bir çoxu yüksək savada, biliyə, yaxud keyfiyyətə malik deyildilər. Repressiya illərindən sistemdə qalmış, milli mənafelərə xilaf çıxmış belə kadrlar Heydər Əliyevin yerli kadr potensialını yeniləmək və gücləndirmək, say tərkibini yüksək mənəviyyatlı, millətini sevən gənclərin hesabına artırmaq təşəbbüslərinə hər vəchlə mane olmağa çalışıb, müəyyən fitnə-fəsadlara əl atsalar da, onun dəmir iradəsi və peşəkarlığı qarşısında aciz qalırdılar. 

Heydər Əliyevin Azərbaycan SSR Dövlət Təhlükəsizlik Komitəsində əks-kəşfiyyat idarəsinə rəhbərlik etdiyi 1956-65-ci illər ərzində, xüsusilə də komitə rəhbərliyinə irəli çəkildiyi 1965-ci ildən sonra bu orqana milli kadrların cəlb edilməsi, onların yetişdirilib, həlledici iş sahələrində rəhbər vəzifələrə irəli çəkilməsi bu istiqamətdə mühüm addım olmuşdur. Heydər Əliyev Təhlükəsizlik Nazirliyi sisteminə bir sıra azərbaycanlıları Abdul Xalıqov, Albert Salamov, Azad Abdullayevi və başqalarını Dövlət Təhlükəsizlik komitəsində işə götürmüşdür. Hətta Heydər Əliyev uzun müddət Azərbaycan təhlükəsizlik sahəsində işləyən Ağayanı vəzifədən uzaqlaşdıraraq İlhüseyn Gülhüseyn oğlu Hüseynovu Dövlət Təhlükəsizlik Komitəsinin idarə rəisi vəzifəsinə təyin etmişdir.

Ötən əsrin 60-cı illərində daşnak-millətçi ünsürlər torpaq iddialarını gerçəkləşdirmək üçün Dağlıq Qarabağda fəallaşmağa başladılar. Xüsusi xidmət orqanları bu bölgəni daim diqqətdə saxlasa da, təxribatçılar imkan tapıb 1967-ci ilin yayında indiki Xankəndi şəhərində milli zəmində qarşıdurma yarada, burada yaşayan azərbaycanlılar və ermənilər arasına ədavət sala bildilər. Nəticədə bir neçə azərbaycanlı vəhşicəsinə qətlə yetirildi. Baş vermiş hadisənin təfərrüatına varmadan deyək ki, məhz respublika Dövlət Təhlükəsizlik Komitəsinin sədri kimi Heydər Əliyev birbaşa Xankəndinə gəlib, burada qalaraq hadisələrin əsl günahkarlarının - azğınlaşmış ermənilərin ifşa edilməsinə və öz haqlı cəzalarını almasına, eləcə də bu hadisələrə laqeydlik göstərmiş vilayət rəhbərləri haqqında sərt tədbirlər görülməsinə nail oldu.

Məhz Ulu Öndərin səyi və birbaşa iştirakı ilə həmin dövrdən təhlükəsizlik orqanlarında azərbaycanlıların xüsusi çəkisi sürətlə artaraq, 1980-ci illərdə 70 faizə çatmış, bu proses dinamik, dönməz xarakter almışdır. Bu dövrdə Azərbaycan təhlükəsizlik orqanlarında formalaşmış yeni nəsil sonralar müstəqil Azərbaycanın milli təhlükəsizlik orqanlarının kadr potensialının özəyini təşkil etmişdir. Həmin dövrdə respublikanın təhlükəsizlik təşkilatının milliləşdi­rilməsini Heydər Əliyev ən böyük nailiyyət hesab edirdi.

    Azərbaycan SSR-ə rəhbərliyi dövründə Ulu Öndər Heydər Əliyevin siyasi repressiya qurbanı olmuş böyük ədibimiz Hüseyn Cavidin nəşinin uzaq Sibirdən gətirilərək, ata-baba yurdu Naxçıvanda dəfn edilməsi üçün atdığı addım sovet impreriyasının hələ güclü vaxtında böyük cəsarət tələb edirdi.

Heydər Əliyev Dövlət Təhlükəsizlik orqanlarında işlədiyi dövrdə Böyük Vətən Müharibəsi dövründə qəhrəmanlıq göstərmiş azərbaycanlıların həqiqi qiymətinin verilməsi uğrunda təşəbbüs göstərmiş və xalqımızın qəhrəman oğlullarının adına layiq olan qiymətin verilməsini Moskva qarşısında qaldırmış və buna nail olmuşdur.

Bu məqamla bağlı bir maraqlı faktı qeyd etmək yerinə düşərdi. Belə ki, Sovet İttifaqı Qəhrəmanı Mehdi Hüseynzadənin Böyük Vətən müharibəsi illərində partizan hərəkatında iştirakı və qəhrəmanlıqlar göstərməsi barədə həqiqətlərin üzə çıxarılmasında Heydər Əliyevin müstəsna xidməti olmuşdur. Heydər Əliyev əks-kəşfiyyatçı kimi hərbi əsir və legionerlərin işlərini araşdırarkən həmyerlimizin partizanlıq fəaliyyətini önə çəkərək, lazımi materiallar toplamış, onun qəhrəman kimi tanınması üçün yuxarı rəhbərlik qarşısında məsələ qaldırmışdır. Nəticədə Mehdi Hüseynzadəyə həm ali fəxri ad verilmiş, həm də onun haqqında əsər yazılıb, film çəkilmişdir. Respublikaya rəhbərlik etdiyi dövrdə isə Ulu Öndər Heydər Əliyevin təşəbbüsü ilə Bakıda məşhur azərbaycanlı partizanın adını və qəhrəmanlığını əbədiləşdirən abidə ucaldılmışdır.

 Moskvada işlədiyi dövrdə də Azərbaycan üçün çalışan Ulu Öndər Böyük Vətən Müharibəsində çox böyük qəhrəmanlıqlar göstərmiş Həzi Aslanova ölümündən 47 il sonra, 1991-ci ildə  ikinci dəfə Sovet İttifaqı Qəhrəmanı adı verilməsinə nail olmuşdur.

Ümummilli Lider sovet hakimiyyəti illərində Dövlət Təhlükəsizliyi Komitəsində çalışdığı və ona rəhbərlik etdiyi dövrdə bu orqanın milli kadr potensialını artırmaqla, milliləşdirmə siyasəti aparmaqla yanaşı, həm də respublikada milli oyanışın, bu prosesin fəal iştirakçısı olan vətənpərvər ziyalıların siyasi-ideoloji təqiblərdən qorunması, öz yaradıcılıqlarında xalqımızın tarixi-mənəvi dəyərlərini təbliğ etməsi üçün hətta əfsanələşmiş, yaddaşlarda əbədi yaşayan misilsiz fədakarlıqlar göstərmişdir. Azərbaycanın bir çox görkəmli ziyalılarını - akademik Ziya Bünyadovu, Xəlil Rza Ulutürkü, Bəxtiyar Vahabzadəni, Anarı və digər ədiblərimizi milli düşüncələrinə görə təqibdən məhz Heydər Əliyev qorumuş, əslində, özünün yüksək karyerasını təhlükə altına atmaqla milli mənafelərin açıq-aşkar müdafiəsinə qalxmışdır. 

Bugünki güclü Azərbaycan Respublikasının təməli də məhz Ulu Öndərimizin dövlət təhlükəsizlik orqanlarına və davamlı olaraq ölkəmizə rəhbərlik etdiyi vaxtlardan qoyulmuşdur. Həmin dövrdə yüzlərlə gənc keçmiş SSRİ-nin nüfuzlu ali məktəblərinə göndərilmiş, milli hərbi kadrların hazırlanması məqsədi ilə Bakıda Cəmşid Naxçıvanski adına Hərbi Məktəb açılmışdır. Bunun nəticəsidir ki, hazırda dövlətçiliyimizin möhkəmlən­dirilməsinə uğurla xidmət edən böyük ziyalı, alim, mühəndis, hərbçi və digər mütəxəssis nəsli vardır. Ulu Öndər Heydər Əliyev SSRİ-nin rəhbərlərindən olduğu vaxtda da gələcək müstəqil Azərbaycanın iqtisadi, elmi, texniki və hərbi imkanlarının formalaşdırılmasına böyük töhfələr vermişdir.

Ümummilli Lider Heydər Əliyevin milli inkişaf strategiyasını uğurla davam etdirən Azərbaycan Respublikasının Prezidenti möhtərəm İlham Əliyevin həyata keçirdiyi ardıcıl və prinsipial daxili və xarici siyasət nəticəsində bu gün davamlı inkişafda olan Azərbaycan bölgənin lider dövləti kimi beynəlxalq münasibətlər və təhlükəsizlik sistemində öz layiqli yerini tutur, xalqımız rifah və sabitlik şəraitində yaşayır.

Dövlət təhlükəsizlik orqanlarında xidmətinin Ulu Öndərdə azərbay­cançılıq ideyalarının formalaşmasına təsiri nəticəsində Heydər Əliyev hələ sovetlər dövründə Azərbaycanın gələcək müstəqilliyini düşünərək respublika həyatının bütün sahələrində misilsiz işlər görmüşdür.